Bir kâmile candan hizmet eylesen Nâr-ı aşka salup pişirir seni Teslim olup her sırrını söylesen Korktuğun yerlerden aşırır seni Yalancı kalleşe hizmet eyleme Mutlak' münâfıkdır ülfet eyleme Harf ile üstüne gelse söyleme İblisden eşeddür şaşırır seni Zahir ilmi çoktur mahlûka satar İllerin bağında şakıyıp öter Yakınına varma yakanı tutar Hakk'ın dergâhından düşürür seni Dilde kavl-i ikrar muhabbet çoktur Zerre Hakk nişanı kalbinde yoktur Bâtını görmezsen deme ki haktır Dar kapta kaynama taşırır seni Noksani sakınıp uyma her cana Bir can içre bin can yeter irfana Kusuru sende bul düşme yabana Nefse uyma yoldan düşürür seni
Noksanî’nin bu şiiri, tasavvufi öğretilerle bezenmiş bir ahlâk ve irfan rehberidir. Şair, insanın içsel yolculuğunda karşılaşabileceği doğru ve yanlış rehberleri tanımlarken, nefis terbiyesi, sadakat, teslimiyet ve kalbî doğruluk gibi temel değerlere vurgu yapar.
“Bir kâmile candan hizmet eylesen
Nâr-ı aşka salup bişürür seni”
Şair burada “kâmil” bir mürşide, yani olgun ve hakikat ehli bir rehbere gönülden bağlı olmanın önemini vurgular. Bu hizmet, insanı aşk ateşiyle arındırır; benlikten geçmeye, olgunlaşmaya sevk eder.
“Yalancı kallâşa hizmet eyleme
Mutlak münâfıkdır ülfet eyleme”
Noksanî, sahte, ikiyüzlü ve dini ticarete döken kişilere yaklaşmanın tehlikelerine dikkat çeker. Bu insanlar zahirde dindar, batında nefislerine tapan kişilerdir. Onlardan gelen sözler, şeytandan da beterdir.
“Zahir ilmi çokdur mahlûka satar
İllerin bağında şakıyup öter”
Zahirî bilgiye, yani yalnızca dış görünüşe dayalı din anlayışına sahip olan kişiler, ilmi gösteriş için kullanır. Bunların ilmi kalpleri değil, nefisleri besler. Onlara yaklaşmak, insanı Hakk’tan uzaklaştırır.
“Dilde kavi ü ikrar muhabbet çokdur
Zerrece Hak nişanı kalbinde yokdur”
Şair burada sözde dindarlığı eleştirir. Diliyle muhabbet ve sevgi ifade eden ama kalbinde Hakk’a dair hiçbir iz taşımayanların ikiyüzlülüğüne dikkat çeker. Dış görünüşe aldanmak, kişiyi yanlış yola sürükler.
“Kusuru sende bul düşme yabana
Nefse uyma yoldan düşürür seni”
Şiir, kişinin kendi kusurunu fark etmesini ve dışsal yargılardan çok içe yönelmesini öğütler. Nefsani arzulara kapılmak, insanı yoldan düşürür. Oysa bir tek can içinde binlerce hikmet saklıdır; irfanla yaklaşan bunu görür.
Sonuç olarak, Noksanî bu şiirinde, hakikate ulaşmak isteyen kişilere kimlerle dostluk kurmaları gerektiğini, kimlerden sakınmaları gerektiğini ve nefsin tuzaklarına karşı nasıl teyakkuzda olmaları gerektiğini güçlü ve sade bir dille anlatır. Bu şiir, bir uyarı metni olduğu kadar, bir mürşid-i kâmilin rehberliğine övgü ve nefis terbiyesine çağrıdır.
Erzurumlu Noksani
